Carl Gustav Jung với thuật ngữ “nguyên mẫu” |archetype| có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ đại, với archein, có nghĩa là “nguyên bản hoặc cổ xưa”, và typos, có nghĩa là “khuôn mẫu, mô thức hoặc kiểu hình”. Vì thế, hai từ này kết hợp lại thì có nghĩa là “khuôn mẫu nguyên bản”, nói cách khác, tất cả những con người, đối tượng hoặc khái niệm tương tự khác đều có nguồn gốc, bị sao chép, được mô hình hóa hoặc được mô phỏng.
Nhà tâm lý học phân tích Carl Gustav Jung đã sử dụng khái niệm nguyên mẫu trong lý thuyết về tâm hồn con người. Ông tin rằng các nhân vật thần bí, phổ quát — các nguyên mẫu — nằm trong vô thức tập thể của loài người trên toàn thế gian này. Các nguyên mẫu được xem là đại diện cho các mô típ cơ bản về kinh nghiệm của loài người trong suốt quá trình tiến hóa; hơn nữa, chúng còn thể hiện những tình cảm sâu sắc.
Mặc dù có nhiều nguyên mẫu khác nhau, nhưng Jung đã xác định chỉ có 12 loại chính biểu trưng cho những động lực cơ bản của con người. Mỗi loại có hệ giá trị, ý nghĩa và kiểu người tính cách riêng. Ngoài ra, 12 loại được chia thành 3 bộ tứ, cụ thể là Cái ngã |Ego|, Linh hồn |Soul| và Tự chủ |Self|. Các kiểu hình trong mỗi bộ tứ có chung một nguồn động năng, ví dụ các kiểu hình trong nhóm Cái tôi đều mong muốn khẳng định bản thân/cái tôi.
Hầu hết, nếu không nói là tất cả, mọi người đều có nhiều nguyên mẫu trong bản đồ tính cách của mình; tuy nhiên, trong mỗi người chỉ một nguyên mẫu có xu hướng nổi trội nhất. Nếu biết những nguyên mẫu nào đang hiện diện trong chính mình và trong người khác, nhất là trong người mình yêu, bạn bè và đồng nghiệp của mình, thì ta sẽ có cái nhìn sâu sắc về những hành vi và động lực cá nhân của mỗi người.
12 tính cách con người của Carl Gustav Jung
Nhóm cái ngã |Ego|
1. Người ngây thơ |Innocent|
Phương châm: tự do là chính mình
Khát khao chủ yếu: hướng đến thiên đường (thơ mộng)
Mục đích cuộc đời: hạnh phúc
Nỗi sợ lớn nhất: sợ bị trừng phạt vì làm điều gì đó (mà mọi người cho là) xấu hoặc sai
Chiến lược hành động: làm theo điều đúng, lẽ phải
Điểm yếu: dễ chán nản
Khả năng: có niềm tin mãnh liệt và lạc quan cao độ
Kiểu người: thích điều huyền ảo/không thật, truyền thống, ngây thơ, thích sự thần bí, có lòng thánh thiện, lãng mạn, mơ mộng
2. Người mồ côi/bình thường |Orphan/Citizen|
Phương châm: Tất cả mọi người đều bình đẳng
Khát khao chủ yếu: kết nối với người khác
Mục đích cuộc đời: thuộc về cộng đồng/nhóm người
Nỗi sợ lớn nhất: sợ bị bỏ rơi hoặc sợ nổi bật giữa đám đông
Chiến lược hành động: phát triển những đức tính giống mọi người, hòa đồng với người khác
Điểm yếu: dễ đánh mất chính mình trong nỗ lực hòa nhập cộng đồng/tổ chức hoặc dễ đánh mất chính mình vì mối quan hệ hời hợt
Khả năng: có óc thực tế, có khả năng thấu cảm cao, không thích khoe khoang
Kiểu người: vì mọi người, vì người bên cạnh, sống thực tế, làm việc chăm chỉ, gương mẫu, tốt bụng, thường lặng thinh
3. Người hùng/chiến binh |Hero/Warrior|
Phương châm: Ở đâu có ý chí, ở đó có con đường
Khát khao chủ yếu: chứng minh giá trị của bản thân thông qua các hành động dũng cảm
Mục đích cuộc đời: học tập hết sức mình, tìm được những kiến thức tinh túy và cốt lõi nhất và tin rằng đó là cách duy nhất để thế giới phát triển
Nỗi sợ lớn nhất: sợ bị rcoi thường, sợ bị tổn thương, sợ bị gọi là “gà”
Chiến lược hành động: Mạnh mẽ và phát triển khả năng tối đa
Điểm yếu: dễ kiêu ngạo, dễ rơi vào cuộc chiến đấu, luôn cần một cuộc chiến để giữ lửa
Khả năng: có khả năng làm việc cao và can đảm
Kiểu người: chiến binh, nhà thập tự chinh, người cứu hộ, siêu anh hùng, người lính, người giết rồng, người chiến thắng và người chơi đồng đội
4. Người bảo bọc/bảo mẫu |Caregiver|
Phương châm: Yêu thương người khác như yêu thương bản thân mình
Khát khao chủ yếu: bảo vệ và chăm sóc người khác
Mục đích cuộc đời: giúp đỡ người khác
Nỗi sợ lớn nhất: sợ bị nói là ích kỷ và sợ mang tiếng vô ơn
Chiến lược hành động: làm mọi việc vì người khác
Điểm yếu: cuồng tín, liều chết và dễ bị lợi dụng
Khả năng: lòng trắc ẩn, rộng lượng
Kiểu người: thánh thiện, vị tha, cha mẹ, trợ giúp, ủng hộ
Nhóm Linh hồn |Soul|
5. Người khám phá/chu du |Explorer/Seeker|
Phương châm: Không muốn bị kìm kẹp
Khát khao chủ yếu: tự do, tìm kiếm con người thật của mình thông qua hành trình khám phá thế giới
Mục đích cuộc đời: trải nghiệm cuộc sống tốt hơn, chân thật hơn, đầy đủ hơn
Nỗi sợ lớn nhất: sợ bị mắc kẹt, sợ phải tuân thủ điều gì đó và sợ bị xem là vô giá trị.
Chiến lược hành động: hành trình, tìm kiếm và trải nghiệm những điều mới lạ, thoát khỏi sự nhàm chán
Điểm yếu: dễ lang thang, dễ rơi vào tình trạng vô mục đích, dễ trở thành một người không thích nghi với hoàn cảnh
Khả năng: biết cách sống tự chủ, có tham vọng, sống đúng với linh hồn/tâm tính mình
Kiểu người: tìm kiếm cái mới, phá hủy cái cũ, lang thang, có tính cá biệt/độc đáo, thích hành hương
6. Người nổi loạn/phản nghịch |Rebel/Outlaw|
Phương châm: phá vỡ quy tắc
Khát khao chủ yếu: trả thù hoặc cách mạng
Mục đích cuộc đời: lật đổ những gì không hiệu quả
Nỗi sợ lớn nhất: sợ mất đi sức mạnh hoặc sợ làm việc không hiệu quả
Chiến lược hành động: phá vỡ, phá hủy hoặc gây sốc
Điểm yếu: dễ trở nên xấu xa, dễ trở thành tội phạm
Khả năng: công kích mạnh, tự do triệt để
Kiểu người: thích nổi loạn, thích làm cách mạng, có bản tính hoang dã, không chấp nhận thực tại, phá bỏ cái cũ
7. Kẻ si tình/lan toả tình thương yêu |Lover|
Phương châm: người yêu là duy nhất và trên hết
Khát khao cốt lõi: muốn thân mật và thích trải nghiệm
Mục đích cuộc đời: thiết lập mối quan hệ thân thiết với người khác, công việc và môi trường xung quanh mà họ yêu thích
Nỗi sợ lớn nhất: sợ ở một mình, sợ cô đơn, sợ không người khác không cần đến, sợ không được yêu/thích/mến mộ
Chiến lược hành động: khiến bản thân hấp dẫn hơn về cả thể xác lẫn tinh thần
Điểm yếu: dễ chiều lòng người khác, dễ đánh mất bản sắc cá nhân
Khả năng: có đam mê, biết ơn, cảm kích và cam kết
Kiểu người: trọng đối tác, trọng tình bạn, thân mật, nhiệt tình, gợi cảm, sớm kết hôn, lập hội nhóm/kết bè phái.
8. Nhà phát kiến |Creator|
Phương châm: nếu như có thể tưởng tượng nó, thì bạn thể làm được
Khát khao chủ yếu: tạo ra những thứ có giá trị lâu dài
Mục đích cuộc đời: hiện thực hóa tầm nhìn
Nỗi sợ lớn nhất: sợ có tầm nhìn hạn hẹp và sợ làm điều tầm thường
Chiến lược hành động: phát triển khả năng cảm thụ cái đẹp và có kỹ năng về nghệ thuật
Nhiệm vụ: tạo ra nền văn hóa, hiện thực hóa tầm nhìn
Điểm yếu: dễ rơi vào sự cầu toàn, dễ phạm sai lầm
Khả năng: có tính sáng tạo và giàu trí tưởng tượng
Kiểu người: nghệ sĩ, nhà phát minh, nhà đổi mới, nhạc sĩ, nhà văn hoặc mơ mộng
Nhóm Tự chủ |Self|
9. Gã hề/kẻ chọc phá |Jester/Joker|
Phương châm: chỉ sống một lần duy nhất trong đời
Khát khao chủ yếu: sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc
Mục đích cuộc đời: trải qua một thời kì tuyệt vời và làm cho thế giới bớt buồn chán
Nỗi sợ lớn nhất: sợ buồn chán hoặc sợ gây ra sự nhàm chán cho người khác
Chiến lược hành động: chơi đùa, pha trò, hài hước
Điểm yếu: dễ rơi vào sự phù phiếm, dễ lãng phí thời gian
Khả năng: tạo niềm vui
Kiểu người: ngốc nghếch, lừa phỉnh, pha trò, hài hước
10. Nhà hiền triết |Sage|
Phương châm: chân lý sẽ mang đến cho bạn tự do
Khát khao chủ yếu: mưu cầu chân lý
Mục đích cuộc đời: sử dụng lý trí và phân tích để thấu hiểu thế giới
Nỗi sợ lớn nhất: sợ bị lợi dụng, sợ bị lừa hoặc sợ ngu
Chiến lược hành động: tìm kiếm thông tin và kiến thức; tự phản ánh và hiểu quá trình suy nghĩ
Điểm yếu: dễ bị cuốn vào chi tiết và chậm hành động
Khả năng: có trí tuệ, nhạy bén
Kiểu người: Chuyên gia, học giả, thám tử, cố vấn, nhà tư tưởng, nhà triết học, người trong giới hàn lâm, nhà nghiên cứu, nhà tư tưởng, nhà hoạch định chính sách, nhà chuyên môn, người cố vấn, giáo viên, người hay chiêm nghiệm
11. Pháp sư |Magician|
Phương châm: tôi là người khiến mọi thứ diễn ra.
Khát khao chủ yếu: hiểu được các quy luật cơ bản của vũ trụ
Mục đích cuộc đời: biến giấc mơ thành hiện thực
Nỗi sợ lớn nhất: sợ hậu quả tiêu cực không lường trước
Chiến lược hành động: phát triển tầm nhìn và sống nhờ nó
Điểm yếu: dễ trở nên gian xảo
Khả năng: tìm kiếm giải pháp cùng thắng (win-win)
Kiểu người: người có tầm nhìn, người thúc đẩy, nhà phát minh, nhà lãnh đạo lôi cuốn, pháp sư, người chữa lành nỗi đau, thầy thuốc
12. Nhà cai trị |Ruler|
Phương châm: quyền lực nếu không phải là tất cả, thì cũng là điều duy nhất
Khát khao chủ yếu: Kiểm soát người khác/thế giới
Mục đích cuộc đời: tạo ra một gia đình/cộng đồng thành công, thịnh vượng
Chiến lược hành động: sử dụng sức mạnh/quyền lực
Nỗi sợ lớn nhất: sợ mọi thứ trở nên hỗn loạn, sợ bị lật đổ
Điểm yếu: dễ trở nên độc tài, dễ ôm hết mọi việc, không ủy thác cho người khác
Khả năng: có tính trách nhiệm, có khả năng lãnh đạo cao
Kiểu người: người chủ, nhà lãnh đạo, quý tộc, vua, hoàng hậu, chính trị gia, người có vai trò lớn, nhà quản lý hoặc điều hành
Bốn hướng chính
Bốn hướng chính xác định bốn nhóm, với mỗi nhóm chứa ba kiểu người (như cái bánh xe nguyên mẫu ở trên). Mỗi nhóm người được thúc đẩy bởi điểm định hướng của nó: cái tôi [thỏa mãn cái tôi, để lại dấu ấn trên đời], tự do [ung dung tự tại], xã hội [tạo ra cộng đồng, kết nối mọi người] và trật tự [kiến tạo cấu trúc cho thế giới].
Đây là một biến thể của mô hình ba nhóm người được đề cập trước đó; tuy nhiên, trong khi tất cả các kiểu người trong các nhóm Cái ngã |Ego|, nhóm Linh hồn |Soul| & nhóm Tự chủ |Self| đều có chung một nguồn động lực, còn các kiểu người trong mô hình này được chia làm 4 nhóm theo định hướng mà tuy mỗi người trong một nhóm có động lực khác nhau nhưng lại có cùng một hướng thúc đẩy. Chẳng hạn, Người bảo bọc được thúc đẩy bởi nhu cầu thỏa mãn cái tôi thông qua việc đáp ứng nhu cầu của người khác, và đó cũng là một định hướng xã hội; trong khi đó, Người anh hùng, cũng bị thúc đẩy bởi nhu cầu thỏa mãn cái tôi nhưng lại thông qua hành động dũng cảm chứng tỏ giá trị bản thân. Hiểu các nhóm sẽ giúp hiểu được các động lực thúc đẩy và động lực tự nhận thức của mỗi kiểu người.
—
Carl Golden, nhà trị liệu tâm lý, nhà trị liệu thông qua thiên nhiên, nhà khai vấn cuộc đời,
- Làm lồng đèn ống lon của ngày xưa thập niên 90s - September 24, 2023
- Sống lạc quan theo triết lý khắc lỷ và chủ nghĩa hiện sinh - September 24, 2023
- 19 quy luật để có một cuộc sống tốt đẹp từ Marcus Aurelius - September 23, 2023
